9
“Chú bé với bọ cánh cam,” 1963 © Gordon Parks (1912–2006)
Dưới bóng mát giàn dưa che chắn
Lối ngõ xưa hoa nắng chập chờn
Văn chương nghiệp dĩ đòi cơn
Lật trang sách cũ dỗi hờn vu vơ
Yên Nhiên
25/6/2024
*

Sau năm 1975, cơn đói hoành hành dữ dội. Miếng ăn khan hiếm ở ngay nơi trồng được lúa ngô, khoai sắn. Tôi còn đói một thứ nữa đó là đói sách. Nghe nói sách bị đem đốt nhưng vẫn còn nhiều. Người ta dấu. Người ta đem ra vệ đường bán xôn để đổi miếng ăn, nhất là vùng Tam Hiệp Biên Hòa. Sách rẻ như cho, khốn nỗi không đào đâu ra tiền. Tôi đi bộ từ Tam Hiệp tới Biên Hùng rồi từ Biên Hùng về Bình Dương chỉ để tiết kiệm chuyến xe lam, mua được quyển Ôm Yên Gối Trống.
Đến năm 1980, lại càng đói sách. Sách đây là sách cũ. Nghe nói trên Sài Gòn bán sách cũ nhiều lại rẻ, tôi âm mưu tích cóp tiền bạc. Mẹ tôi biết ý cho thêm quả mít làm vốn. Đây là sự hy sinh của gia đình vì một quả mít to đáng giá bằng vài lít gạo. Rồi tôi lên đường.
Tôi không rành Sài Gòn. Xe chở tới vùng Chợ Lớn, toàn người Hoa. Hỏi thì họ xì là xì lồ nói với nhau như nói xấu trước khi trả lời tôi. Dân ở đây họ nhìn là biết ai nghèo, ai dân quê và họ khinh ra mặt. Rồi cũng tìm được dãy phố bán sách. Tôi chui vào tiệm sách như Alibaba chui vào hang ngọc, cuống cả lên, hoa mắt lên; không phải vì con bé bán sách trẻ trung cỡ cùng tuổi mặc áo trắng có gắn phù hiệu nhà trường mà vì ngợp sách. Cơ man nào là sách báo, truyện tranh truyện chữ, từng chồng từng kệ. Tôi chọn sách, vừa chọn vừa đọc cọp, được bao nhiêu thì được. Mất có đến hai giờ trong tiệm sách ấy. Ngoài hè sách còn chất đống lộn xộn, tôi sà vào. Có những quyển trước tôi đã đọc rồi giờ gặp lại. Hoàng Kim Đảo, Con Voi Đầu Đàn, Giờ Thứ Hai Lăm, Anh Chi Yêu Dấu… Đây là quyển Hoa Môi Tàn Nụ của Nghiêm Lệ Quân, hồi bé vừa đọc vừa đề phòng sợ người lớn biết. A! quyển Đánh Vần Mau! Lật vài trang thì thấy bài Chú Lùn Bán Bún. Ôi, ngày xưa đi học đứa nào cũng biết cũng thuộc bài này! Chú lùn bán bún, ở chốn chợ quê… Tôi lấm lét nhìn con bán sách, thấy rõ nó giả vờ đọc báo. Nó đã bị ăn cắp sách nhiều rồi, tôi chắc thế. Những quyển mỏng vầy dễ nhét vào bụng lắm nhưng tôi đâu phải kẻ cắp. Ngày bé tôi chuyên môn ăn cắp nhưng bây giờ tôi lớn rồi tôi đâu còn ăn cắp nữa. Vả lại tôi có tiền đây này, tôi chỉ tính toán nếu mua rẻ được quyển này thì hay quá. Tôi kẹp quyển ấy vào giữa bốn quyển truyện tranh Tiểu Lưu Manh, hy vọng được giá sa cạ. Tôi đưa chồng sách cho con bán sách. Đừng nhìn nó, nhìn nó nó lại bảo thích nó.
– Bao nhiêu ạ?
Con bán sách khẽ bĩu môi, đẹp mà dễ ghét. Nó lôi cổ quyển Đánh Vần Mau ra ngoài rồi phán: những quyển này 5 ngàn một quyển, riêng quyển này 30.
Tôi im lặng, thọc tay vào túi quần. Những đồng tiền ít ỏi thân yêu nhộn nhạo cả lên. Vậy là nó biết ý đồ của mình. Đau khổ cho tôi, con khốn nạn.
– Có lấy không?
Nó hỏi tôi chứ hỏi ai nữa. Câu hỏi ẩn chứa sự chế nhạo. Được rồi, đã thế ông cho mày tẽn tò xấu hổ cái tội khinh thường người ta. Nó hỏi tôi có lấy không ấy hả? Tôi gật đầu. Tôi gật đầu cho nó biết tay. Cái gật đầu của tôi cực kỳ nguy hiểm, nó có nghĩa là ừ tới đâu thì tới, là đầu tao đây mày chặt đi, là bốc đồng, là dại gái. Tôi móc túi lấy tiền mà như móc ruột gan ra đưa cho con bán sách, chỉ còn vừa đủ tiền xe trở về mà không dư một đồng uống nước. Tay tôi chạm vào tay nó, bàn tay thằng nhà quê hôm qua mới ôm quả mít đi bán này chạm vào tay đứa con gái Sài Gòn bán sách. Tôi có chạm vào tay con bán sách cho nên đến giờ tôi vẫn nhớ nó, còn nó thì ở đấy mà nhớ tôi. Nó quên tôi ngay khi tôi ngẩng cao đầu bước ra khỏi tiệm. Tiền của tôi nó đâu có bỏ vào túi mà ấp ủ, nó ném tiền vào ngăn kéo đè lên những đồng tiền của những khách hàng thuộc loại anh hùng rơm sĩ diện giống như tôi.
Có một thời gian nhà tôi cho anh kia ở nhờ nhằm cách ly cai nghiện ma túy. Hai năm sau tưởng ổn, anh trở về. Đi ngang qua động chích ngày xưa chân anh tự động bước vào, làm lại. Sách vở cũng thế, nhất là sách cũ, nó là ma túy văn chương. Anh đã nếm nó từ khi chưa đọc thông viết thạo thì đời nào anh bỏ được nó.
Tôi về đến nhà, mái tranh vách đất, lá chuối xào xạc ngoài hiên. Dưới giàn dưa tây che chưa kín mới lác đác vài chùm hoa, tôi lật từng trang, đọc chữ xem hình, kỷ niệm xưa ùa về. Nắng soi trên giấy, có là gì của cải thế gian này. Chợt thấy mình không bình thường khi bỏ ra vài trăm bạc chỉ để ngậm ngùi mua lấy một thoáng bâng khuâng.
W. T. YN+ PL.