Xuân đến hoa mơ hoa mận nở – gái Xuân giũ lụa trên sông Vân (Nguyễn Bính)
Cứ mơ mận thế thôi chẳng biết là người ta lấy trái làm món ăn mình mê tít một thời, con gái đứa nào chả thích ô mai.
“Ô mai (chữ Hán: 烏梅, nghĩa: mơ đen), còn được gọi là xí muội phỏng theo cách phát âm tiếng Quảng Đông syun1 mui4 của từ Hán Việt toan mai (酸梅), có nghĩa là mơ chua. Toan mai nguyên là một vị thuốc trong nền y học cổ truyền của một số quốc gia như Việt Nam và Trung Quốc, tuy hiện ngày nay ô mai hay toan mai thường được nhắc tới như một món ăn vặt như mứt, kẹo.”
Lúc còn trẻ không biết chuyện chế biến này, người viết chỉ biết có một thuở trong đời mình được gọi là: Chua như ô mai! Cũng hơn vài lần hay gần chục lần được ném – tặng – cho món quà này và ngàn lần tự tay mình đi mua nó. Hàng Ô Mai trên đường Trần Quốc Toản nếu đi từ hướng Chợ Lớn về ngã sáu Hiền Vương thì chỉ cần thắng xe đạp chống chân xuống là có thể nói: “Cô ơi cho cháu gói ô mai me!” hôm nào không thấy người phải chống xe đi vào bên trong gọi vang: “Cô ơi ra bán hàng này!” – Hôm nào đi từ Yên Đổ hướng từ Tân Định về Chợ Lớn là phải giơ tay ra dấu sang trái để vào hàng Ô Mai, con đường Trần Quốc Toản thuở ấy mênh mông, con bé vừa đạp xe vừa từ từ sang trái, qua lằn ranh chia đường xong vẫn từ từ đạp đến trước của hàng dễ dàng, gọi là cửa hàng nhưng thật ra chỉ là trước nhà có bầy bốn lọ thủy tinh to có nắp đậy bằng gỗ bên trong đựng Ô Mai, chỉ kể thế này dịch vị đã tiết ra tràn nỗi nhớ! Lọ đựng xí muội màu ửng hồng, lọ ô mai me màu nâu sẫm, lọ đựng ô mai khế màu đỏ bầm, lọ đựng ô mai mơ màu ngả vàng, bốn loại này khác nhau vị chua vị mặn vị ngọt vị thơm và giá tiền.
Còn đi học tiền ít nên cứ ô mai me là đủ vui – sang hơn chút thì ô mai mơ, chao ơi món này có thêm vị cam thảo ngọt lừ cuống họng, khế thì khó cầm vì ướt tay đôi khi cắn vào hạt bị đắng nhẫn, xí muội thì mặn bên ngoài cắn ngập vào trong lại bị chua, sau này có món soda xí muội ngon tuyệt chỉ ngâm xí muội vào nước sủi ga cho đường đá vào ôi chao ngon hơn đá chanh nhiều.
Khi tóc đã dài hơn ngang lưng khi có người mang ô mai đến tận nhà cho “bé” thì món kẹo chua ngọt này đã thành . . . quà thưởng học giỏi ngoan không “có bồ” vớ vẩn trong khi anh ngoài trận mạc, gói quà to cả 500 gờ-ram kia đấy, ăn nhín nhín chắc cả tháng còn mà hào phóng chia cho mấy cô bạn thân khi kể chuyện “tình” có bằng chứng hẳn hoi thì chúng nó thừa cơ hội bốc để dành trong cặp còn khen: “Ô mai Tân Định có khác!” Ừ còn một tiệm ô mai ở Tân Định bề thế nhiều hương vị hơn và được ghi có gốc từ Hà Nội, dĩ nhiên giá cả đắt hơn tiệm có tên Ô Mai ngay bên đường dưới gốc cây sao đường Trần Quốc Toản.
Viết lan man thế cho cô bạn tên Mai Mai Pham không đen tí nào hết về món Ô Mai vừa làm xong, cái món gì mà khi làm nó lòng mình cứ như thuở “em tan trường về đường mưa nho nhỏ anh theo ngõ về . . . tóc dài tà áo vờn bay!” ấy!
Thế này nhé nhà có cây cổ thụ tắc – có người gọi là trái hạnh, cây cho trái nhiều hơn lá, hẳn người trồng yêu cây hay ngược lại cây yêu người trồng không biết, leo lên cây cắt vài cành là đầy rổ trái, nhà này muốn hái trái chỉ có cách chặt cành chứ với hái từng trái không chịu nổi đâu!
Chuyện làm ô mai là từ một cô bạn của Bố sau khi Mẹ đã mất, cô dậy cách làm ô mai me, nửa kg me sên với nửa ký đường thêm khoai lang hấp 200 gr, rồi vo tròn rồi lăn vào cam thảo – dễ ơi là dễ phải không nào – từ nguyên lý này kiểu làm mứt ngày xưa cứ theo tỉ lệ mà gia giảm – nên mình ra tay với những trái hạnh vườn nhà – cây chi lạ, trái cho vị ngọt từ vỏ hòa với vị chua của múi – ăn vào cổ họng thông tha hồ hát hò hèn chi người ta bảo trái này trị bệnh ho thông đàm – chưng trái với đường phèn cháu ngoại mình cứ thế uống thay sy rô ho thích lắm! Vì có vị ngọt thế nên công thức sẽ thế này này:
2 kg trái
250 gr đường vàng
300 gr khoai lang hấp
50 gr gừng
bột ô mai – bột cam thảo nhà thuốc bắc nào cũng bán
Cách làm:
1/ Nấu sôi nước cho trái vào đảo đều khoảng 10 phút – lấy ra vắt bỏ nước và hạt – công đoạn này là . . . học tính kiên nhẫn, mình có thể chỉ lấy vỏ làm ô mai thôi, phần bên trong giữ lại làm việc khác!
2/ Trộn đường vào gừng cắt nhuyễn đã ngâm khi sơ chế tắc vào , bắc lên bếp lửa vừa sên đến khi thấy mềm xay nhuyễn.
3/ Hạ lửa nhỏ, cho khoai vào tán chung cho 2 muỗng canh bột ô mai để có vị mặn và cứ sên trên bếp cho đến khi hỗn hợp khô dần, có trái cây khô sẵn như cranberry apricot plum cắt nhỏ trộn thêm vào càng ngon
4/ Trải lên mâm phơi nắng – vo viên – khi này muốn bọc bằng bột gừng hay bột cam thảo tùy ý – có người còn trộn ớt khô vào cho đủ 4 vị: Ngọt chua mặn cay như hương vị đời người!